Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (DEM Parti) Diyarbakır Milletvekili ve TBMM Dijital Mecralar Kurulu üyesi Sevilay Çelenk, yeni “Ahlak Kuralları/Erdem Yasası” çerçevesinde bayanların tek başına sokağa çıkmasından yüksek sesle müzik söylemelerine kadar kamusal alanda varlık göstermelerine yasaklar getiren Taliban rejimi medyasına teknik ekipman dayanağı verildiği sav ederek reaksiyon gösterdi.
Çelenk, Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı (TİKA) tarafından, Taliban idaresinin desteklediği medya merkezine sağlanan kapsamlı teknik ekipman takviyesi hakkında, Bakan Mehmet Nuri Ersoy’un yanıtlaması isteğiyle Meclis’e soru önergesi verdi.
“Kadınlara sistematik ve ağır hak ihlalleri yaşatan bir rejimin medyasına nasıl dayanak olursunuz?”
TİKA, 22 Ağustos 2024 tarihinde kendi resmi sitesinden yaptığı açıklamada Afganistan’da Herat Kültür ve Bilgi Müdürlüğü, Basın ve Yayın Ünitesine ekipman dayanağı yaptığını duyurmuştu. Taliban rejiminin basın yayın ünitesine sağlanan kapsamlı takviye konusunda, TİKA tarafından yapılan açıklamada şu tabirlere yer verildi: “TİKA tarafından temin edilen teknik ekipman ve gereçler, İttifak-ı İslam Gazetesi’nin yayın hayatına başlamasının 104. yılı münasebetiyle düzenlenen kutlama programında Herat Vilayet Kültür ve Bilgi Müdürlüğü’ne teslim edildi.” TİKA tarafından yapılan açıklamada teknik ekipmanların teslim merasimine Afganistan Kültür ve Bilgi Bakanı Yardımcısı Muhammed Yunus Raşid, Bahter Haber Ajansı Sorumlusu Hesin Neimi, Herat Kültür Müdürlüğü yetkilileri ile basın mensuplarının katıldığı belirtildi.
Çelenk verdiği soru önergesinde Taliban idaresinin Afganistan’da bayanlara ve kız çocuklarına sistematik ve ağır hak ihlalleri yaşattığını belirtti. Önergede, Taliban idaresinin yayınladığı yeni
“Ahlak Kuralları” ile bayanların müzik söylemeleri, şiir okumaları yahut yüksek sesle konuşmalarının, esasen genel olarak ses ve yüzlerinin kamusal alanda yasaklandığı hatırlatıldı.
Ahlak polisinin yetkileri daha da genişliyor
Toplum üzerindeki baskı ve denetimi çok ölçülerde derinleştiren yeni “Ahlak kuralları/erdem yasası” ahlak polisinin yetkilerini de yeterliden güzele genişletiyor. Birleşmiş Milletler’in (BM) “Afganistan’ın geleceği bakımından üzücü bir vizyon sunuyor” ikazıyla karşıladığı 114 sayfalık ve 35 unsurluk bu doküman, toplu taşıma ve kamusal kutlamalara kadar gündelik hayatın her alanında düzenlemeler içeriyor, Taliban’ın halihazırda uyguladığı katı şeriat kurallarını daha da sıkılaştırdığı kabul gören kelam konusu evrak, birebir vakitte bu çerçevede yayınlanan birinci resmi evrak. Onaylanarak yürürlüğe giren bu yeni kurallar çerçevesinde ahlak polisinin yetkileri de düzgünden güzele genişliyor.
“Bu yardımlar insan hakları açısından uygun mu?”
Türkiye’nin kapsamlı bir dayanak verdiği Afganistan Medyasını, Afgan Bayanların Siyasi İştirak Ağı, geçtiğimiz mayıs ayında Dünya Basın Özgürlüğü Günü münasebetiyle protesto etmiş ve gazetecilerin, medyanın ve söz özgürlüğünün içinde bulunduğu makûs durumu dünya kamuoyuna duyurmuştu. Afgan Bayanlar, Afganistan Kültür ve Bilgi Müdürlüğü Basın ve Yayın Birimi’ni de Taliban idaresi tarafından kullanıldığını belirterek eleştirmişti. Afgan bayanlar ayrıyeten, Taliban’ın iktidarını sağlamlaştırma ve bilgiyi denetim etme eforlarına dikkat çekmiş, Afganistan’da söz özgürlüğü meselesine ve medyaya uygulanan sansüre değinmişlerdi. Ayrıyeten bayanlar Afgan medyasının Taliban’ın sansür kılıcı altında olduğunu vurgulamıştı. Bayanların bu protestolarını hatırlatan Çelenk, “ TİKA tarafından Afganistan’ın Herat kentindeki Talibancı medya merkezine sağlanan teknik ekipman dayanağı, Taliban rejiminin cinsiyetçiliği, dışlayıcılığı ve medya üzerindeki ağır sansür dikkate alındığında, medya ve söz özgürlüğünün ve insan haklarının gözetilmesi bağlamında uygun mudur?” diye sordu.
“Bu takviye memleketler arası insan hakları standartlarına uygun mudur?”
Yine Birleşmiş Milletler Afganistan Yardım Misyonu da (UNAMA) 2023 yılı Ekim ve Aralık ayları devrini kapsayan Afganistan’daki insan hakları ihlalleriyle ilgili şimdiki raporunda, Taliban idaresi altında bayan ve kız çocuklarının temel haklarının önemli formda ihlaline devam edildiğini belirtmişti. Sevilay Çelenk, UNAMA raporunu hatırlatarak, “TİKA’nın sağladığı teknik ekipman takviyesi, milletlerarası insan hakları standartlarına uygun mudur? Bu cins yardımların memleketler arası standartlara ve Türkiye’nin insan hakları taahhütlerine uygunluğu nasıl sağlanmakta ve denetlenmektedir?” dedi.
“Bu yardımların emeli nedir?”
Taliban rejimi sonrası Afganistan’da insan hakları ihlalleri ve basın özgürlüğü konusunda yaşananları hatırlatan Çelenk, “Basın özgürlüğünün önemli formda kısıtlandığı bir ortamda TİKA’nın takviyesi hangi kriterlere nazaran verilmiştir?” dedi. Çelenk kelamlarını şöyle sürdürdü: “TİKA’nın Taliban idaresindeki medya merkezlerine sağladığı takviyenin -Taliban’ın medyayı iktidarını sağlamlaştırma aracı olarak gördüğü göz önüne alındığında- gayesi nedir?”
“Taliban idaresindeki hangi basın kuruluşuna ne kadar yardım yaptınız?”
TİKA’nın Talibancı medyaya dayanağının geçmişini soran Çelenk, “2021 yılından bu yana, TİKA’nın Taliban idaresindeki basın kuruluşlarına sağladığı toplam maddi dayanak ve ekipman yardımının ölçüsü nedir?” dedi. Çelenk, sorularına şöyle devam etti: “Bu yardımlar yapılırken, Afganistan’da baskıcı ve ağır hak ihlallerine yol açan Taliban idaresi ve bu idaresi güçlendiren yayıncılığa takviye olunduğu da değerlendirilmiş midir?”
Yardımların şeffaflığını kontrolü nedir?
Yapılan yardımların ne çeşit kontrol sistemlerinden geçtiğini soran Çelenk, “TİKA tarafından sağlanan yardımların şeffaflığı ve hesap verebilirliği konusunda ne cins kontrol sistemleri bulunmaktadır? Bu yardımların Taliban idaresi altında nasıl kullanıldığını izleme ve kıymetlendirme düzenekleri nelerdir?” dedi.